Vergi mevzuatında kazançların türü, gelir vergisinin doğru şekilde hesaplanması için oldukça önemlidir. Arızi kazançlar, süreklilik arz etmeyen ve bir meslek veya ticari faaliyet kapsamında olmayan kazanç türlerini ifade ederken, bu tanımın dışında kalan kazançlar çeşitli özellikleriyle arızi kazanç sayılmaz. Özellikle belirli gelirlerin düzenli, planlı ve sistematik bir şekilde elde edilmesi durumunda bu kazançlar arızi kabul edilmez ve farklı vergi rejimlerine tabi olabilir. Bu noktada hangi kazançların arızi kazanç sayılmadığını bilmek, hem mükellefler hem de uzmanlar için büyük önem taşımaktadır.
Arızi Kazanç Nedir?
Arızi kazanç, vergisel anlamda süreklilik arz etmeyen, istisnai ve tek seferlik gelirler olarak tanımlanır. Ticari, zirai ya da serbest meslek faaliyetleri dışında elde edilen ve süreklilik göstermeyen kazançlar bu kapsamdadır. Ancak bazı gelir türleri var ki, bunlar hukuki ve ekonomik açıdan arızi sayılamaz çünkü düzenli, iradi ve sürdürülebilir nitelik taşır.
Süreklilik Gösteren Kazançlar Arızi Sayılmaz
Düzenli şekilde elde edilen kazançlar, vergisel açıdan arızi kazanç değildir. Bu kazançların süreklilik arz etmesi, yapılan faaliyetin sistematik bir yapı içinde gerçekleştirilmesi ve gelir beklentisinin planlı olması temel kriterler arasındadır.
Ticarete Dayalı Gelirler
Bir malın alım satımı üzerinden düzenli olarak elde edilen gelirler ticari kazanç olarak değerlendirilir. Bu tür gelirlerde faaliyet sıklığı, planlılık ve sürdürülebilirlik olduğundan, arızi kazanç olarak kabul edilmez.
Serbest Meslek Faaliyetlerinden Doğan Gelirler
Bir kişinin mesleki bilgiye dayalı olarak verdiği hizmetten elde ettiği gelirler serbest meslek kazancı kapsamına girer. Bu gelirler süreklilik taşıdığı ve kişisel bilgiye dayalı olarak sunulduğu için arızi niteliğe sahip değildir.
Zirai Faaliyetlerden Elde Edilen Gelirler
Toprak, hayvan ve bitki üretimi gibi doğal kaynaklardan sağlanan ve süreklilik gösteren gelirler zirai kazanç olarak değerlendirilir. Bu tür kazançlar planlı bir üretim sürecine dayandığı için arızi sayılmaz.
Miras, Hibe ve Diğer Karşılıksız Kazançlar
Miras ya da bağış yoluyla elde edilen değerler, veraset ve intikal vergisine tabi olmakla birlikte gelir vergisi kapsamında arızi kazanç sayılmaz. Çünkü bu tür gelirlerde ticari ya da mesleki bir faaliyet söz konusu değildir.
Menkul Sermaye İratları
Faiz, temettü gibi düzenli ödemelerden elde edilen kazançlar menkul sermaye iradı sayılır. Bu gelirler planlı bir yatırım sonucu elde edildiği için süreklidir ve arızi kazanç kapsamının dışındadır.
Bir Faaliyetin Maliyeti Arızi Niteliği Etkiler mi?
Yapılan bir işin maliyeti, o kazancın arızi olup olmadığını doğrudan belirlemez. Ancak maliyet unsurları üzerinden değerlendirilen faaliyetlerin planlı ve sistematik bir şekilde yürütülmesi, kazancı arızi olmaktan çıkarabilir. Örneğin, bir arsanın alınarak imar izni çıkarıldıktan sonra satılması, yüksek maliyet unsurları taşısa da bu sürecin profesyonelce yapılması halinde ticari kazanç sayılabilir.
Sınav Ücretleri ve Danışmanlık Kazançları Arızi midir?
Tek seferlik sınav değerlendirme veya eğitim danışmanlığı gibi işler arızi kazanç kapsamında değerlendirilebilir. Ancak aynı hizmetin yıl içerisinde birkaç kez verilmesi veya bu faaliyetin planlı biçimde yapılması durumunda elde edilen kazanç arızi özelliğini kaybeder ve serbest meslek kazancı kapsamına alınır.
Belirli Kazançlar Neden Arızi Sayılamaz?
Bazı kazanç türleri içerikleri ve elde edilme şekilleri gereği hiçbir koşulda arızi kazanç kabul edilmez. Aşağıdaki tabloda, bu kazanç türlerinin detayları yer almaktadır:
| Gelir Türü | Arızi Sayılmaz Nedeni |
|---|---|
| Kira Geliri | Süreklilik ve düzenlilik taşır |
| Hisse Senedi Temettü Geliri | Menkul sermaye iradı olarak değerlendirilir |
| Serbest Meslek Geliri | Mesleki bilgiye dayalı ve planlıdır |
| Ticarete Dayalı Satış Geliri | Sistematik ve tekrar eden işlem içerir |
| Zirai Kazanç | Üretim sürecine bağlı, sürekli gelir sağlar |
Maliyet Unsurlarının Arızi Gelirle İlişkisi
Bir kazancın elde edilmesi sürecinde ortaya çıkan maliyetlerin yüksekliği ya da düşüklüğü, tek başına bu kazancı arızi yapmaz. Maliyetler sadece faaliyetin büyüklüğünü ve kapsamını gösterir. Ancak bu maliyetlerin süreklilik gösteren bir faaliyetin parçası olması durumunda, elde edilen kazanç arızi değil ticari ya da mesleki kazanç sayılır.
Vergi Kanunları Açısından Değerlendirme
Gelir Vergisi Kanunu’na göre, arızi kazançlar yalnızca istisnai durumlar için tanınan bir gelir türüdür. Kanun, bu kazançların vergilendirilmesini sınırlandırırken, bazı kazançları kesinlikle bu kapsam dışında tutar. Örneğin, düzenli alınan bir komisyon ücreti ya da yıl içinde tekrar eden danışmanlık hizmeti kazancı, hiçbir şekilde arızi olarak değerlendirilmez.
Sıkça Sorulan Sorular
Aşağıda “Hangi Kazançlar Arızi Kazanç Değildir?” ile ilgili sıkça sorulan sorular ve yanıtları yer almaktadır:
Kira gelirleri arızi kazanç sayılır mı?
Kira gelirleri düzenli olarak elde edildiği için arızi kazanç sayılmaz. Bu tür gelirler, gayrimenkul sermaye iradı olarak değerlendirilir ve yıllık beyannameye dahil edilir.
Hisse senedi kar payı arızi midir?
Hisse senedi kar payı, düzenli yatırım gelirlerinden biri olup menkul sermaye iradı kapsamında değerlendirilir. Bu nedenle arızi kazanç sayılmaz.
Freelance çalışanlar arızi kazanç elde eder mi?
Freelance çalışanlar, süreklilik arz eden hizmetler verdiklerinde bu kazanç serbest meslek kazancı olarak değerlendirilir. Sadece tek seferlik ve istisnai işlerde arızi kazanç söz konusu olabilir.
Danışmanlık kazancı arızi olabilir mi?
Bir defaya mahsus verilen danışmanlık hizmeti arızi sayılabilir. Ancak aynı kişi ya da kuruma sürekli danışmanlık verilmesi durumunda bu kazanç serbest meslek kazancı sayılır.
Gayrimenkul satış kazancı arızi mi olur?
Gayrimenkul alım satımı sürekli hale gelmişse ticari kazanç sayılır. Ancak kişisel kullanım için alınmış bir mülkün tek seferlik satışı arızi kazanç olabilir.
Arsa alım satımı hangi durumda arızi sayılmaz?
Arsa alım satımı profesyonel ve tekrarlayan bir nitelik taşıyorsa bu kazanç ticari kazanç sayılır ve arızi değildir. Maliyet unsurları, satış öncesi faaliyetler bu ayrımı etkileyebilir.
Yatırım fonu gelirleri arızi midir?
Yatırım fonlarından elde edilen kazançlar menkul sermaye iradı kapsamındadır ve düzenli gelir unsuru taşıdığı için arızi kazanç sayılmaz.
Tek seferlik sınav ücretleri nasıl değerlendirilir?
Tek seferlik sınav ücretleri arızi kazanç olabilir. Ancak sınav hizmeti düzenli şekilde sunuluyorsa bu gelir serbest meslek kazancı olarak vergilendirilir.
